Prawo własności intelektualnej dotyczy zarówno właścicieli przedsiębiorstw jak i twórców. Niezwykle ważna jest znajomość przepisów, żeby wiedzieć jak odpowiednio zarządzać tymi prawami w czasie ich nabycia oraz w sytuacji kiedy chce się je wykorzystać do określonych celów. Oczywistym winno być, iż za naruszenie norm grozi odpowiedzialność cywilna lub karna.
Czym jest własność intelektualna?
Przez własność intelektualną – zgodnie z polskim prawem – rozumie się wszystkie wytwory ludzkiego intelektu, które zostały zapisane w postaci materialnej takiej jak zapis, rysunek, przedmiot, plan etc. Własność intelektualna obejmuje liczne dziedziny aktywności człowieka, a najpowszechniej wiązana jest z literaturą, sztuką, muzyką, nauką oraz przemysłem.
Co obejmuje własność intelektualna?
Własność intelektualna obejmuje wszelkie utwory czyli wytwory działalności twórczej człowieka o charakterze indywidualnym. Utwór staje się przedmiotem prawa autorskiego w momencie ustalenia choćby nie został ukończony. Do prawa autorskiego zalicza się prawo autorskie oraz własność przemysłową.
Utwór to dzieło, które jest dobrem niematerialnym zapisanym w materialnej formie na przykład na papierze bądź nośniku cyfrowym. Do utworów chronionych prawnie w szczególności zalicza się utwory:ukazane słowem, znakami graficznymi, symbolami matematycznymi,wzornictwa przemysłowego,
- literackie,
- muzyczne,
- fotograficzne,
- lutnicze,
- architektoniczne,
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne, pantomimiczne,
- audiowizualne.
Istotną kwestią jest, że ochronie podlega wyłącznie sposób wyrażenia, a nie właściwa treść. Co za tym idzie zawarte w dziełach teorie i fakty naukowe, zasady działania, metody, pomysły, idee, procedury postępowania, czy koncepcje matematyczne ochronie juz nie podlegają.
Podstawa prawna własności intelektualnej
W Polskim prawodawstwie ochrona prawa własności intelektualnej została zapisana w formie dwóch odrębnych aktów prawnych: ustawy “o prawie autorskim i prawach pokrewnych” oraz ustawy “prawo własności przemysłowej”.
Pierwsza z wymienionych ustaw czyli ustawa “o prawie autorskim i prawach pokrewnych” koncentruje się przede wszystkim na zakresie ludzkiej działalności obejmującej twórczość literacką, dziennikarstwo, naukę, muzykę, informatykę oraz liczne inne. Nie istnieją żadne wymogi rejestracyjne. Natomiast reguluje ona takie kwestie jak zasady udzielania licencji, przenoszenia praw, dozwolony zakres korzystania z cudzych praw autorskich oraz wiele innych.
Majątkowe prawa autorskie należą się twórcy i zapewniają mu wyłączne prawo do korzystania z utworu oraz rozporządzania nim na wszystkich polach wykorzystywania, a także wynagrodzenie za korzystanie z utworu.
Dodatkowo twórca posiada niezbywalne i nieograniczone w czasie prawa autorskie osobiste obejmujące takie kwestie jak autorstwo utworu, prawo do podpisania go swoim nazwiskiem, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania. Autor ma również prawo do zadecydowania o sposobie pierwszego publicznego zaprezentowania swojego dzieła, a także do nadzoru nad sposobem korzystania z niego.
Prawo własności przemysłowej w polskim prawodawstwie obejmuje następujące instrumenty do jego ochrony:
- patenty udzielane na wynalazki
- prawa ochronne na wzory użytkowe
- prawa z rejestracji na wzory przemysłowe
- prawa ochronne na znaki towarowe
- prawa z rejestracji na oznaczenia geograficzne
- zwalczanie nieuczciwej konkurencji
W przeciwieństwie do prawa autorskiego posiada ono wymogi rejestracyjne.
Patenty na wynalazki
Przydzielane są one na wynalazki nowe (czyli niebędący częścią stanu techniki tzn. wszystko co zostało udostępnione do wiadomości publicznej przed datą zgłoszenia wniosku patentowego), posiadające poziom wynalazczy i nadające się do przemysłowego zastosowania.
Ochrona patentowa rozpoczyna się od momentu zgłoszenia wniosku do Urzędu Patentowego jednak jest ona warunkowa do momentu udzielenia patentu. Jest on przyznawany na okres maksymalnie 20 lat.
Wzory przemysłowe
Wzorami przemysłowymi są nowe wytwory o charakterze indywidualnym. Tworzone są w szczególności przez cechy linii, konturów, kolorystyki, kształtów, strukturę lub materiał wytworu. Ich ochrona rozpoczyna się z chwilą złożenia wniosku o rejestrację w urzędzie patentowym i uzależniona jest od skuteczności rejestracji.
Znak towarowy
Znakiem towarowym może być slogan reklamowy, dźwięk, melodia, rysunek, kombinacja słów i elementów graficznych, hologram, kolor i inne oznaczenia pozwalające odróżniać dany produkt od produktu konkurencji.
Okres ochrony znaku towarowego trwa 10 lat i może być przedłużany w nieskończoność. Może zostać zarejestrowany w polskim urzędzie patentowym jak również Urzędzie ds. Harmonizacji Rynku Wewnętrznego w Alicante, aby był chroniony na terenie całej Unii Europejskiej.
Co można wykorzystać bez zgody autora?
Nie posiadając praw do utworu można z niego korzystać dla prywatnych potrzeb, jeżeli jest to dzieło już rozpowszechnione. Jednak takie wykorzystanie nie może być w żadnym stopniu źródłem zysku. Można go jedynie pokazywać w gronie osób pozostających w związku osobistym powiązanych stosunkami pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
Innym aspektem jest zamiar zacytowania dzieła w swoim utworze i jego następne rozpowszechnianie. Nie może tego uczynić na podstawie wykorzystania dla prywatnych potrzeb, gdyż zwykle rozpowszechnianie go będzie się wiązać z pozyskiwaniem korzyści majątkowych. Ustawodawca umożliwił prawo do cytowania cudzych utworów w tworzonych przez siebie dziełach w uzasadnionych zakresach takich jak: wyjaśnienie lub analiza krytyczna na temat określonego dzieła, prawami gatunku (np. autor pisząc karykaturę cudzego utworu wykorzystuje jego fragmenty), nauczaniem (używając fragmentów cudzego utworu w podręcznikach lub publikacjach popularnonaukowych).
Zgodnie z prawem można wykorzystać cudzy pomysł dopóki nie został on stworzony w trwałej formie. Również naruszeniem prawa własności intelektualnej nie będzie wykorzystanie cudzego stylu w twórczości.