Darczyńca poprzez umowę darowizny zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem własnego majątku. Najczęściej darczyńcę i obdarowanego łączy szczególna więź, taka jak pokrewieństwo, która stanowi motywację do dokonania darowizny. Życie pisze jednak różne scenariusze i zdarza się, że zachodzi potrzeba odwołania dokonanej wcześniej darowizny. Istnieją dwa przypadki, w których prawo daje możliwość odwołania darowizny. Możliwość ta wiąże się z kwestią jej wykonania.
Darowizna niewykonana
Art. 896 kodeksu cywilnego przewiduje możliwość odwołania darowizny przed jej wykonaniem w przypadku, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ zmianie. Zmiana stanu majątkowego ma być takich rozmiarów, że wykonanie darowizny prowadziłoby do uszczerbku dla utrzymania darczyńcy lub zagroziłoby możliwości wykonania obowiązku alimentacyjnego ciążącego na nim z mocy ustawy. Samo obniżenie poziomu życia w przypadku, gdy darczyńca byłby w stanie zaspokoić swoje potrzeby niezależnie od wykonania darowizny nie stanowi przesłanki jej odwołania.
Darowizna wykonana
Art. 898 kodeksu cywilnego przewiduje możliwość odwołania darowizny już wykonanej w przypadku, gdy obdarowany dopuścił się wobec darczyńcy tak zwanej rażącej niewdzięczności. Jest to swoista sankcja za naruszenie etycznego obowiązku wdzięczności, ciążącego na obdarowanym. Orzecznictwo i doktryna jako przykłady rażącej niewdzięczności wskazują popełnione na szkodę darczyńcy przestępstwa, pozostawienie bez pomocy w chorobie lub innej życiowej sytuacji czy rażące niedopełnienie obowiązków rodzinnych. Ważne jest, żeby zachowania obdarowanego były oceniane obiektywnie i subiektywnie w stopniu równym, z uwzględnieniem norm moralnych i ocen dominujących w społeczeństwie, nie tylko ocen i zasad samego darczyńcy.
Zgodnie z art. 900 kodeksu cywilnego darowiznę odwołuje się, składając oświadczenie obdarowanemu na piśmie. Wymóg ten dotyczy zarówno darowizny wykonanej, jak i niewykonanej. Jest to jednostronna czynność prawna i, pod warunkiem, że wszystkie przesłanki odwołania darowizny zostały spełnione, zgoda obdarowanego nie jest wymagana.
Jak odzyskać przedmiot darowizny?
W przypadku ruchomości własność wraca do darczyńcy automatycznie z dojściem do obdarowanego oświadczenia o odwołaniu darowizny. Sprawa jest bardziej skomplikowana w przypadku nieruchomości, bo oświadczenie darczyńcy nie powoduje przejścia własności, a jedynie rodzi obowiązek po stronie obdarowanego do powrotnego przeniesienia własności nieruchomości, co często wiąże się w postępowaniem sądowym.