Potrącenie to instytucja prawa materialnego uregulowana w Kodeksie cywilnym. Jest możliwe, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, wówczas każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Skutkiem jest umorzenie się nawzajem obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.
Nowelizacja
Dzięki nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 2019 roku, nastąpiło fundamentalne doprecyzowanie okoliczności, w których dopuszczalne stanie się skorzystanie z zarzutu potrącenia w procesie cywilnym. Zmiany były uzasadniane przez ustawodawcę w ten sposób, że zarzut ten w rzeczywistości był stosowany głównie po to, żeby wydłużyć postępowanie. Natomiast w sytuacjach, w których faktycznie następowało potrącenie, często bezsporne pozostawały okoliczności sprawy, wsparte odpowiednią dokumentacją. Dlatego ustawodawca zdecydował, że kluczowe dla podniesienia zarzutu potrącenia okaże się istnienie wierzytelności pozwanego, która będzie niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. W przeciwnym razie podstawą zarzutu będzie mogła być wyłącznie wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda.
Ograniczenia
Celem omawianej nowelizacji okazała się intencja ustawodawcy co do ograniczenia możliwości skorzystania z zarzutu potrącenia w procesie cywilnym. Mają one prowadzić do uniknięcia przedłużania oraz rozszerzania zakresu procesu o weryfikację innych stosunków prawnych, nie mających związku z podstawowym stosunkiem prawnym, będącym źródłem roszczenia powoda i które jest rozpoznawane w procesie. Zarzut potrącenia w procesie należy określić jako jednostronne oświadczenie procesowe, skutkujące także na płaszczyźnie materialnoprawnej. Niespełnienie omawianych przesłanek doprowadzi do konsekwencji w postaci bezskuteczności zarzutu i nie zostanie on uwzględniony przez sąd. Natomiast uwzględnienie potrącenia doprowadzi do wzajemnego umorzenia wierzytelności w płaszczyźnie materialnoprawnej oraz do oddalenia powództwa w płaszczyźnie procesowej.
Termin
Decyzją ustawodawcy, pozwany jest uprawniony do podniesienia zarzutu potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. Takie rozwiązanie ma w odpowiednim stopniu zagwarantować jego prawa, a także utrzymać sprawne tempo procesu, unikając przy tym ewentualnej nadmiernej zwłoki. Należy pamiętać o precyzyjnym wskazaniu wierzytelności, których zarzut dotyczy oraz faktów, z których są one wywodzone. Zarzut może zostać podniesiony tylko w piśmie procesowym, do którego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pozwu, z wyjątkiem przepisów dotyczących opłat. Nie jest zatem możliwe złożenie ustnego oświadczenia w tym przypadku.
