W sytuacji popełnienia przestępstwa przez małoletniego sposób jego ukarania zależny jest od jego wieku w momencie popełniania przestępstwa. Zazwyczaj za przestępstwo nie odpowiada osoba do 17 roku życia, lecz w przypadku rażącego naruszenia prawa może odpowiadać już 15 latek.
Ważne aby na początku określić różnicę między nieletnim, małoletnim a młodocianym.
Małoletni to osoba, która nie ukończyła 18 roku życia.Nieletni zgodnie z art. 10 Kodeksu Karnego jest osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła lat 17, który jest wiekiem wymaganym do ponoszenia odpowiedzialności karnej.
Dodatkowo została wprowadzona kategoria młodocianego czyli osoby, która nie ukończyła 21 lat w momencie popełniania czynu zabronionego.
Kiedy nieletni odpowiada za przestępstwo?
Odpowiedzialność karna nieletnich w polskim prawie została wyraźnie oddzielona od odpowiedzialności dorosłych. Wykorzystuje ona w tych wypadkach odmienne środki wychowawcze i karne.
Odpowiedzialność karna dzieci i młodzieży zależna jest od ich wieku w momencie popełniania przestępstwa. Oznacza to, że w sytuacji gdy nieletni:
- popełnia czyn niedopuszczalny przed ukończeniem 13 roku życia, sąd traktuje czyn wyłącznie jako przejaw demoralizacji, stosując względem nieletniego środki określone w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich;
- dopuści się czynu zabronionego w wieku pomiędzy 13 a 17 rokiem życia, zwyczajowo sąd stosuje względem niego środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jednakże, gdy nieletni miał więcej niż 15 lat i popełnił: zamach na życie prezydenta, morderstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, zagrożenie dla zdrowia lub życia wielu osób lub mienia w wielkich rozmiarach, piractwo, katastrofę w ruchu lądowym, gwałt zbiorowy, wzięcie zakładnika albo rozbój wówczas może odpowiadać przed sądem z mocy kodeksu karnego, oczywiście o ile sąd uzna to za stosowne;
- popełni czyn zabroniony będąc w wieku 17-18 lat, to odpowiada na mocy kodeksu karnego, ale jeżeli czyn jest występkiem i inne przesłanki za tym przemawiają (takie jak stopień rozwoju sprawcy) sąd wyjątkowo może zastosować względem niego środki wychowawcze lub poprawcze przewidziane dla nieletnich.
Postępowanie przed sądem w sprawach nieletnich
Zgodnie z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich:
- należą one do właściwego sądu rodzinnego,
- kiedy nieletni popełnia czyn zabroniony razem z dorosłym, sprawa nieletniego zostaje wyłączona przez prokuratora i przekazana do odpowiedniego sądu rodzinnego;
- właściwym do rozpatrzenia sprawy nieletniego jest sąd rodziny w jego miejscu zamieszkania (jeżeli nie można tego miejsca ustalić wówczas sprawa prowadzona jest w miejscu jego pobytu);
- jeżeli określone postępowanie tego wymaga nieletni, który popełnił przestępstwo, może zostać umieszczony w schronisku dla nieletnich.
O rozpoczęciu postępowania powiadamia się rodziców bądź opiekunów nieletniego, dodatkowo dopuszczalne jest również poinformowanie szkoły.
Następnie w celu ustalenia danych dotyczących nieletniego oraz jego środowiska (takich jak: zachowanie, przebieg nauki, warunki bytowe rodziny, stosunek do rodziców oraz nauczycieli, itd.) sąd poleca przeprowadzenie wywiadu środowiskowego. Za jego realizację odpowiedzialny jest kurator wyznaczony przez sąd. Wywiad przeprowadzany jest w miejscu zamieszkania lub pobytu nieletniego w godzinach do 7 do 21.
Kosztami postępowania sąd obciąża rodziców nieletniego, ale może ich zwolnić z ponoszenia kosztów jeżeli warunki materialne za tym przemawiają.
W momencie gdy sąd pozyska informację o przejawach demoralizacji nieletniego może wszcząć postępowanie wyjaśniające. W takiej sytuacji dochodzi do wysłuchania nieletniego, jego rodziców lub opiekunów oraz inne osoby związane ze sprawą.
W trakcie postępowania wyjaśniającego nieletni może mieć obrońcę. Przesłuchanie przez policję powinno być przeprowadzane w obecności rodziców lub opiekunów albo obrońcy lub nauczyciela, pedagoga szkolnego, wychowawcy.
Najlepiej kancelaria prawna wyznaczy obrońcę doświadczonego w prowadzeniu spraw czynów zabronionych popełnianych przez nieletnich.
Jaką karę może otrzymać nieletni za popełnienie przestępstwa?
Sąd rodzinny wobec nieletniego może:
- udzielić upomnienia,
- polecić określone postępowanie w szczególności zobowiązać do naprawienia, wyrządzonej szkody, realizację określonych prac lub świadczeń względem, pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej. Sąd może również wymagać, przeproszenia pokrzywdzonego, podjęcia nauki lub pracy albo innych czynności wychowawczych lub naprawczych,
- ustalić nadzór odpowiedzialny rodziców bądź opiekunów,
- wyznaczyć nadzór kuratora,
- skierować do organizacji kuratorskiej lub innej zajmującej się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym,
a także orzec:
- przepadek majątku uzyskanego w wyniku popełnienia czynu zabronionego
- zakaz prowadzenia pojazdów
- umieszczenie w rodzinie zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo młodzieżowym ośrodku socjoterapii
- ulokowanie w ośrodku poprawczym
W przypadku gdy sprawa nieletniego trafi do sądu karnego wymierzy on karę na podstawie Kodeksu Karnego, Kodeksu Karnego Skarbowego, Kodeksu Wykroczeń.