Postępowania w sprawach o odszkodowanie rzadko są nieskomplikowane i jednowymiarowe. Często stan faktyczny wskazuje na to, iż poszkodowany swoim zachowaniem sam przyczynił się – w większym bądź mniejszym stopniu – do wystąpienia zdarzenia, które spowodowało szkodę. Jak reguluje takie przypadki polskie prawo?
Kluczowym dla tej problematyki omawianej w tym artykule jest art. 362 k.c. Stanowi on: -„Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
Odczytując ww. przepis widzimy, iż rozróżnić można w nim trzy przesłanki, które muszą być spełnione, aby mówić o przyczynieniu się poszkodowanego. Są to:
- szkoda,
- zachowanie się poszkodowanego,
- związek przyczynowy między zachowaniem poszkodowanego a szkodą.
Zacząć należy od zdefiniowania pojęcia szkody. „Szkoda to uszczerbek, jakiego ktoś doznaje w sferze swego majątku albo osobowości na skutek zdarzeń naruszających jego autonomię, czyli możność decydowania o sobie i o sferze własnych interesów”(B. Fuchs [w:] Fras M. (red.), Habdas M. (red.), Fuchs B., Fuchs D., Gnela B., Herbet A., Kurowski W., Malik A., Naczyńska J., Rąpała A., Skubisz-Kępka K., Stojek G., Wałachowska M., Zakrzewski P., Ziemiak M.P., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna).
Zachowanie poszkodowanego może być zarówno działaniem, jak i zaniechaniem – a więc nie podjęciem odpowiedniego działania, co miało wpływ na rozmiar szkody. Przyczynienie się poszkodowanego może również polegać na przyczynieniu się do samego powstania szkody jak i na działaniu, które rozmiary owej szkody powiększa.
Najistotniejsze i najbardziej problematyczne jest określenie czym jest tak naprawdę ów związek przyczynowy między zachowaniem poszkodowanego a szkodą. Orzecznictwo w tym zakresie jest wyjątkowo bogate, nad zagadnieniem tym częstokroć pochylała i pochyla się nadal doktryna w różnych pracach naukowych.
Chodzi tu o związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1, jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 września 1975 r. – zasady prawnej, III CZP 8/75, OSNCP 1976, nr 7–8, poz. 151), przepis ów ma charakter normy ogólnej i stanowi podstawę dla badania istnienia związku przyczynowo-skutkowego we wszelkich przypadkach określonych w kodeksie cywilnym.
Sama istota przyczynienie się również jest przedmiotem dyskusji.
Koncepcja pierwsza zakłada, że przyczynienie się ma postać kauzalną, a co za tym idzie wystarczające jest, aby między zachowaniem poszkodowanego a naruszeniem sfery praw i interesów zachodził adekwatny związek przyczynowy.
Kolejna koncepcja, obok owego związku przyczynowego wskazuje, że zachowanie poszkodowanego musi być obiektywnie nieprawidłowe, czyli musi naruszać normy prawne.
Trzecia koncepcja, najdalej idąca, wymaga zaistnienia winy poszkodowanego, przy czym wina w tym ujęciu pozostaje w oderwaniu od bezprawności.
Ostatnia, „mieszana” koncepcja przyczynienia poszkodowanego stawia poszkodowanemu wymagania analogiczne jak te stawiane dłużnikowi.
Stanąć należy na stanowisku, iż – niestety dla poszkodowanego – słuszność mają proponenci koncepcji pierwszej, a to z uwagi na brak uzasadnienia dla pozostałych koncepcji w samym kodeksie cywilnym. Wykładnia językowa nie uzasadnia wniosków prowadzących do przyjęcia tych dalej idących wymagań co do zachowania poszkodowanego.
Nawet jednak w tym przypadku wina poszkodowanego nie pozostaje bez znaczenia – ma ona decydujący wpływ na wysokość odszkodowania i stopień jego pomniejszenia.
Na takim stanowisku stanął SA w Białymstoku w wyroku z dnia 10.03.2016 r. (sygn. I ACa 679/15) tłumacząc, że samo przyczynienie się ma charakter obiektywny, a elementy subiektywne mają wpływ jedynie na wysokość odszkodowania.
Od strony praktycznej istotne jest również zagadnienie kryteriów, na podstawie których dochodzi do zmniejszenia odszkodowania. Z pewnością sąd uwzględnić musi wszelkie okoliczności sprawy. Poza stopniem winy obu stron sąd musi wziąć pod uwagę takie kryteria jak: rozmiar i waga uchybień poszkodowanego, motywy jego działania, ew. bierność poszkodowanego.
Przyjęło się, że zmniejszenie odszkodowania określane jest w określonym procencie (o 20%, 50 %, 80 % etc.). Niekiedy spotkać się można również z orzeczeniami sądów, w których pomniejszenie określane jest odpowiednim ułamkiem (1/2, 1/5). Rzadziej stosowane jest pomniejszenie polegające na odliczeniu konkretnie określonej sumy.
Jeśli nie chcesz tracić czasu na samodzielną walkę nasi prawnicy udzielają kompleksowej pomocy w tej kwestii. Sprawdź naszą ofertę dotyczącą uzyskiwania odszokdowań lub skontaktuj się bezpośrednio z nami, a pomożemy Ci.