Zawarcie umowy zawsze niesie za sobą ryzyko wystąpienia okoliczności powodujących niebezpieczeństwo jej niewykonania. Okoliczności te mogą być zarówno zawinionymi ze strony jednej ze stron, obu razem jak również może i zachodzić sytuacja, gdy żadna ze stron nie będzie ponosiła winy w niewykonaniu umowy. Zabezpieczeniem na taką ewentualność jest instytucja kary umownej.
Kara umowna została zakwalifikowana, obok zadatku, umownego prawa odstąpienia oraz odstępnego, do grupy dodatkowych zastrzeżeń umownych. Kara umowna zastępuje odszkodowanie. Ponadto, pełni ona rolę stymulacyjną i represyjną. Instytucja kary umownej jest uregulowana w art. 483-485 Kodeksu cywilnego.
Klauzula umowna, zobowiązująca jedną ze stron do zapłaty określonej kwoty, w przypadku zaistnienia określonych okoliczności zdejmuje z wierzyciela obowiązek udowodnienia rozmiarów faktycznej szkody – liczy się jedynie wysokość kwoty określonej w umowie.
Podstawowym celem zastrzeżenia kary umownej jest zabezpieczenie interesów wierzyciela na wypadek niedopełnienia obowiązków przez dłużnika. Największą zaletą zastrzeżenia jest zdecydowanie zwolnienie wierzyciela z obowiązku wykazania wysokości szkody. Należy jednak pamiętać, że wciąż obowiązują pozostałe zasady pociągania do odpowiedzialności – omówione w jednym z poprzednich wpisów na naszej stronie.
Kara umowna może obejmować trzy grupy zdarzeń:
- niewykonanie zobowiązania,
- nienależyte wykonanie zobowiązania w ogólności,
- konkretne uchybienia w zakresie sposobu wykonania zobowiązania. W jednej umowie można przewidzieć odrębną karę za niewykonanie, a odrębną za nienależyte wykonanie zobowiązania.
Ustanawianie kar umownych doznaje jednakowoż pewnych ograniczeń.
Przede wszystkim, zgodnie z art. 483 ust. 1 zastrzec można, że naprawienie szkody wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej (kary umownej właśnie) tylko w odniesieniu do zobowiązań niepieniężnych. Zastrzeżenie omawianego rodzaju kary za niewykonanie zobowiązania pieniężnego będzie nieważne.
Pomimo podstawowego celu instytucji kary umownej, jakim jest ochrona praw wierzyciela, jej funkcja zostaje ponadto znacznie ograniczona z powodu przepisów chroniących prawa dłużnika:
- Wierzyciel nie jest uprawniony do żądania wypłaty odszkodowania z tytułu powstałej szkody, przewyższającego kwotę zastrzeżonej kary umownej. Nawet jeśli udowodni, iż poniósł większą szkody. Strony mogą tę kwestię uregulować w sposób odmienny.
- Dłużnik jest uprawniony do żądania zmniejszenia kary umownej, gdy jest ona rażąco wygórowana w stosunku do zaistniałeś szkody lub też gdy zobowiązanie zostało uprzednio wykonane w znacznej części.
- W wypadku wykazania przez dłużnika, iż pomimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wierzyciel nie poniósł szkody, dłużnik ma prawo do żądania obniżenia wysokości kary umownej.
Kara umowna ma charakter akcesoryjny. Oznacza to, iż nieważność zobowiązania umownego powoduje, że nie można się jej będzie domagać. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Wyraźnie zatem strony muszą przewidywać możliwość uzupełnienia powstałej szkody w razie, gdy sama kara nie wystarcza na jej pokrycie.
Jeśli nie chcesz tracić czasu na samodzielną walkę sądową, nasi prawnicy z chęcią udzielą Ci kompleksowej pomocy. Sprawdź naszą ofertę lub skontaktuj się bezpośrednio z nami, a pomożemy Ci.