W dzisiejszym wpisie omówimy pokrótce kwestię odpowiedzialności przedsiębiorstwa za szkodę na osobie lub mieniu. Ogólną zasadą jest w tym przypadku odpowiadanie na zasadzie ryzyka, zgodnie z regulacją art. 435 § 1 k.c. Oznacza to, iż nie jest koniecznym udowadnianie winy przedsiębiorstwa. Ten sam przepis wyraża jednak wyjątki od owej ogólnej zasady i to właśnie nimi się dziś zajmiemy.
26 lipca 2017 r. Sąd Najwyższy w Warszawie rozpatrywał bardzo ważne dla obrotu gospodarczego zagadnienie prawne związane z odpowiedzialnością podmiotu prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.). Sprawa dotyczyła odpowiedzialności deliktowej tego podmiotu w razie wyrządzenia komukolwiek szkody na osobie lub szkody majątkowej przez ruch tego przedsiębiorstwa lub zakładu, w sytuacji gdy szkoda nastąpiła z wyłącznej winy osoby trzeciej, która to osoba nie została zidentyfikowana.
Powyższe zagadnienie prawne powstało na gruncie sprawy dotyczącej uszkodzenia szynobusu. Usterka pojawiła się po najechaniu na wystające elementy blach przeciwwykolejnicowych. Pozwany podniósł, że szkoda została spowodowana uszkodzeniem mienia kolejowego przez nieznanych sprawców. W związku z powyższym po jego stronie nie zachodzą żadne przesłanki obciążające go odpowiedzialnością za poniesioną przez powoda szkodę.
Osoba trzecia, czyli kto?
Sąd I instancji rozpatrujący sprawę nie podzielił argumentacji pozwanego i uznał, że pozwany ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą na gruncie art. 471 k.c., a więc za nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy – w tym wypadku umowy o przewóz osób. Zdaniem sądu I instancji pozwany będący przedsiębiorcą transportowym nie wywiązał się należycie z zawartej z powodem umowy o korzystanie z przydzielonych tras pociągów dla przewozu osób. Dopuścił bowiem do przewozu osób na trasie, gdzie stan szyn nie pozwalał na wykonanie przewozu, w związku z czym doszło do nienależytego wykonania zobowiązania przez pozwanego i w konsekwencji do powstania szkody.
Rozpatrujący apelację pozwanego sąd II instancji poruszył kwestię zagadnienia prawnego będącego źródłem różnic w poglądach w doktrynie. W sprawie doszło bowiem do próby kradzieży blachy, a przyczyną szkody było wystawanie blachy ponad szyny, spowodowane przez jej odkręcenie przez nieznanych sprawców, oraz próba kradzieży – wyciągnięcia szyny poprzez jej wygięcie. Mogło to stanowić o wystąpieniu w sprawie jednej z przesłanek egzoneracyjnych (zwalniających od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka), wynikających z treści art. 435 k.c.
Rozpoznawszy powyższe zagadnienie Sąd Najwyższy w Warszawie w uchwale z 26 lipca 2017 roku (sygn. akt III CZP 30/17) podjął uchwałę, w której stwierdził, że prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) „nie ponosi odpowiedzialności za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu w rozumieniu art. 435 § 1 k.c. w sytuacji, gdy szkoda nastąpiła z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi on odpowiedzialności i która nie została zidentyfikowana.”
Zgodnie z treścią art. 435 § 1 k.c. prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności (w nauce prawa określane mianem tzw. przesłanek egzoneracyjnych).
Sąd Najwyższy przecina wątpliwości
Odwołując się do powyższej regulacji, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały podkreślił, iż osobami trzecimi w rozumieniu art. 435 k.c. są takie podmioty, których nie łączy z przedsiębiorstwem żaden stosunek prawny i za które przedsiębiorstwo nie odpowiada, a także takie, które nie są włączone w ruch przedsiębiorstwa, pozostając poza ruchem przedsiębiorstwa. W kontekście art. 435 k.c. osobę trzecią należy utożsamiać z (niebędącym prowadzącym przedsiębiorstwo ani poszkodowanym) podmiotem bezpośrednio niezaangażowanym w ruch przedsiębiorstwa.
Celem uporządkowania wspomnianych wyżej przesłanek egzoneracyjnych określonych w art. 435 k.c. było wykluczenie przede wszystkim odpowiedzialności osoby prawnej, gdy szkoda powstała wskutek siły wyższej, z wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności. Chodziło zatem o to, aby przedsiębiorstwo ponosiło odpowiedzialność za swoich pracowników, przedstawicieli, podwykonawców, producentów maszyn i innych urządzeń wykorzystywanych w przedsiębiorstwie, dostawców surowców, a także inne osoby wymienione w art. 417, 427, 429 i 430 KC.
W związku z powyższym możliwe byłoby uznanie, że (mimo niezidentyfikowania osób trzecich ponoszących wyłączną winę) zachodzi w niniejszej sprawie przesłanka wyłączająca odpowiedzialność przedsiębiorcy prowadzącego działalność za pomocą sił przyrody na podstawie art. 435 k.c., a to wskutek przyjęcia winy anonimowej sprawcy, który nie został zidentyfikowany.
Masz problemy z uzyskaniem odszkodowania? A może nie wiesz, od czego zacząć? Skontaktuj się z naszą kancelarią już dziś i walcz o swoje prawa!