Jedną z przesłanek wystąpienia roszczenia o odszkodowanie jest niewątpliwie popełnienie czynu niedozwolonego przez sprawcę. Wiemy także już, że takie roszczenie możemy wystosować przeciwko każdemu, kto dopełnił się czynu wywołującego szkodę. Co jednak w sytuacji, gdy szkoda powstała na skutek działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej? Czy wtedy również przysługuje nam takie roszczenie? Jeżeli tak, to wobec kogo możemy takie roszczenie zastosować? Kto nam wypłaci odszkodowanie?
Niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie
Podstawą prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej osoby prawnej jest niewątpliwie art. 417 Kodeksu cywilnego. Aby móc domagać się odszkodowania muszą zaistnieć trzy kluczowe przesłanki, o których mowa w powyższym artykule, a mianowicie musi wystąpić:
1) Bezprawność działania lub zaniechania;
2) Szkoda;
3) Związek przyczynowy pomiędzy bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a wynikłą szkodą.
Po wystąpieniu wszystkich powyższych przesłanek możemy domagać się odszkodowania.
Wydanie decyzji niezgodnej z prawem – przykład bezprawnego działania przy wykonywaniu władzy publicznej
Bezprawne działanie – a w tym przypadku wydanie decyzji niezgodnej z prawem – nie oznacza, że musi wystąpić wina, aby stwierdzić, że Skarb Państwa będzie ponosił odpowiedzialność. Zatem istotą jest uznanie, że takie działanie narusza porządek prawny. Warto przytoczyć tutaj wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 listopada 2015 r. (Sygn. akt VI ACa 1593/14), w którym stwierdził, że „przesłanka niezgodności z prawem nie jest warunkowana stwierdzeniem winy, wymaga natomiast wykazania bezprawności, a ta rozumiana jest, jako zachowanie kolidujące z porządkiem prawnym, polegające na sprzeczności między zakresem kompetencji organu, sposobem jego postępowania i treścią rozstrzygnięcia wynikającymi z wzorca ustawowego, a jego działaniem rzeczywistym. Odpowiedzialność Skarbu Państwa oparta na tym przepisie nie ma zatem charakteru kwalifikowanego, ograniczonego do przypadków rażącego naruszenia prawa.”
Jednakże warto wiedzieć, że Skarb Państwa, jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 marca 2007 r. (Sygn. akt II CSK 523/06), nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w sytuacji, gdy decyzja jest nieostateczna i podlega rozpatrzeniu przez instancję odwoławczą.
Zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej a szkoda – Co wtedy?
Nie musimy się obawiać, że w przypadku powstania szkody ciężar jej skutków będziemy musieli ponosić sami – w razie wystąpienia szkody na skutek zgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej można dochodzić swoich roszczeń odszkodowawczych oraz zadośćuczynienia na zasadzie słuszności. Zasada ta została uwzględniona w art. 417(2) Kodeksu cywilnego. Zatem w tym przypadku przesłankami odpowiedzialności Skarbu Państwa będą:
1) Działanie władzy publicznej;
2) Powstanie szkody na skutek działania władzy publicznej;
3) Brak bezprawności działania władzy publicznej;
4) Brak słuszności obciążenia skutkami szkody wyłącznie poszkodowanego.
Warto również zapamiętać, że ponoszenie odpowiedzialności nie dotyczy jedynie wykonywania zadań w sferze imperium. Działanie władzy publicznej, za które odpowiadać może Skarb Państwa na zasadzie słuszności, jest każda forma wykonywania zadań publicznych.